Kao potopljen u mlake magle i čaj, šumadijski predeo, zatvoreno plavog tona, dobija u jesen izgled razvučen i nejasan bez oštrih linija: oblici zemljišta kao da na ivicama iščeznu i gube se u sivkastoj magli…
Jovan Cvijić, geograf (1865-1927)
Držeći se teze da se geografija uči nogama, a ne u kabinetima, akademik Jovan Cvijić je, iako slabašnog zdravlja, na teren uvek išao pešice, na konju ili magarcu. Sa svojih čestih putovanja, donosio je zanimljive tkanice i narodne rukotvorine, koje je upotrebio kad je 1905. godine svijao svoje porodično gnezdo. Od 1968. godine ova impresivna zgrada je pretvorena u memorijalni muzej i radi u sklopu Muzeja grada Beograda. Uz stručno vođenje ljubazne gospođe Danice Vugdragović prošetali smo kroz Cvijićev dom.
Kuća u kojoj je živeo Jovan Cvijić, izvor: Wikipedia
Enterijer ove lepe građanske kuće s početka 20. veka oslikan je predivnim etnografskim motivima, izrađenim po Cvijićevim zamislima. Predvorje čine dva originalna hola. Na zidovima se nalaze različite stilizovane šare, omaž narodnim nošnjama iz Hercegovine, Šumadije, Makedonije… U značajna Cvijićeva otkrića spada i ono da je kanjon Ibra nastao otapanjem prastarih glečera, ali i najdublji kanjoni sveta deluju plitko spram dubine posvećenosti detaljima utkanim u zidove ovog raskošnog objekta.
Sve Cvijićeve ideje, u delo je realizovao, a zatim vešto inkoporirao u prostor Dragutin Inkiostri Medenjak, čuveni slikar i dekorater. Stil uređenja je secesija, koja je planski obogađena folklornim motivima poput motiva pirotskog ćilima pokraj samog ulaza. Ornamente i plastiku umetnik je izveo iz motiva flore, faune i tradicionalnog veza Srbije. Nameštaj, od jednostavnog rezbarenog drveta, opet po Inkiostrijevim nacrtima, izrađen je tri godine kasnije, 1908. godine u umetničko stolarskoj radionici Svetozara Vlajkovića. Presvučen je narodnim tkanicama i vezovima.
Radna soba
Izuzev zidnog slikarstva, koje je u potpunosti originalno, u radnoj sobi nalaze se još i autentični kanabe i stolica za ljuljanje. Ipak, deo originalnog nameštaja iz radne sobe – nedostaje. Reč je o njegovoj ličnoj biblioteci i radnom stolu koji je prema Cvijićevoj želji, nakon njegove smrti ustupljen Geografskom zavodu, ali je uništen u bombardovanju Beograda 1944. godine. Ostatak prostora dopunjen je arhivsko bibliotečkom građom. Uglavnom, ovde je izložen materijal koji se odnosi na njegovo školovanje i rad na univerzitetu. Tu je i kopija njegove diplome.
Lozničanin rođenjem, ali zaslužni građanin sveta delom, Jovan Cvijić je jedan od retkih doktoranada čija je disertacija (o karstu) udarila temelj novoj naučnoj disciplini. Započeo je školovanje u Loznici, nastavio ga u Šapcu, zatim Beogradu, pa Beču. Bio je dakle, za potrebe školovanja, ptica selica ali kada mu je u kasnijoj životnoj dobi ponuđeno da predaje prvo u Beču, a zatim u Pragu, odbio je ukazane počasti. Cvijićevim su krilima najviše odgovarale nemirne vazdušne struje iznad Balkanskog poluostrva i krša (karsta). Jovan, treće od šestoro dece Marije i Todora Cvijića, skrasio se u Beogradu. Često bi, verujem, dane provodio u stolici za ljuljanje, ispod fotografije svoje majke, sećajući se njenih reči:
Važno je početi, a dalje će Bog pomoći…
Saloni
Muzej čuva i dva originalna salona, salon za primanje i salon gospođe Ljubice, Cvijićeve supruge. U ovoj kući, Jovana Cvijića posećuje intelektualna srpska elita tog perioda. Česti gosti bili su mu kralj Aleksandar, zatim Branislav Nušić, Jovan Skerlić, Isidora Sekulić… Sve ih je primao u salonu na čijem se zidu nalazi njegov portret, rad čuvenog slikara Uroša Predića iz 1923. godine. Za osmougaoni sto sa fotografije, postoji anegdota: Od Inkiostrija je Cvijić tražio da sto ima baš 8 uglova jer 8 ljudi je idealno društvo. Čoveku nije potrebno ni više, a ni manje prijatelja.
Zatim, sledi salon Cvijićeve supruge. Cvijić se oženio 1911. Ljubicom Krstić, kojoj to bio drugi brak. Potiče iz bogate trgovačke porodice Krstić iz Beograda. Na zidu su portreti njenih roditelja, Katarine i Nastasa Krstića. Nameštaj je farbano drvo presvučeno tkanicama. U središtu prostorije, nalazi se dupla, tzv. stolica za zaljubljene. U kući se nalazi više kaljevih peći. Svaka je različita, ali svaka ima određenu cvetnu ornamentiku karakterističnu za secesiju.
Trpezarija
U trpezariji je smeštena muzejska postavka koja daje kratak presek naučnog rada Jovana Cvijića.
Osim karte ekskurzija balkanskim poluostrvom gde je hronološki označeno kuda je i kad prolazio Jovan Cvijić na svojim putovanjima, tu se nalaze i fotografije sa putovanja, Cvijićevi lični predmeti, kao i zajednički pasoš za njega i suprugu. Vidimo tu čak i njegove igraće karte. Sačuvana su i dva komada nameštaja iz trpezarije, stolica i komoda, rađeni po Inkiostriovim nacrtama, sa folklornim motivima, kao sa preslice. Iza Jovana Cvijića ostalo je 10600 pisanih stranica koje je Zavod za udžbenike početkom devedesetih izdao u saradnji sa Srpskom akademijom nauka i umetnosti.
Doktor Jovan Cvijić bio je nosilac Legije časti, počasni doktor Sorbone i Karlovog Univerziteta. Kao učesnik mirovne konferencije, bio je predsednik etnografske grupe kod određivanja granica prve države Kraljevine SHS. Međutim, bio je još nešto značajno. Sanjar. Vizionar. Doslovno je živeo u etnografskoj bajci, koju mu je na zidovima porodičnog doma naslikao Inkiostrije Medenjak.
U svoje lično ime, ako dozvolite, dodao bih da je ova kuća nešto najlepše što sam video od kad smo pošli u obilaske muzeja. Ne bih da se rasplinjujem u komplimentima, ali ako imate listu stvari koje želite da uradite i vidite pre smrti, obavezno dodajte ovaj muzej na nju. Iskustvo posete domu Jovana Cvijića je u tolikoj meri očaravajuće da jedva čekam da ga ponovim. I da opet pišem o njemu.