Nakon uspešnog upoznavanja čitalaca sa srpskim barokom i klasicizmom 18. i 19. veka, ponovo smo slikom u Narodnom muzeju Srbije a pred vama su dva nova slikarska pravca. Srpski romantizam i realizam. Najznačajniji slikari romantizma u Srbiji bili su Novak Radonić, Đura Jakšić i Stevan Todorović.
Ovaj pravac je obeležila revolucija, kod nas ali i u Evropi. Srbija je vapila za slobodom. Borba je bila konstantna i nemilosrdna, pa su na slikama često prikazivane scene gubitaka ali i portreti važnih ličnosti. Recimo, poput Jakšićevog Kneza Milana Obrenovića, ali i Todorovićevog portreta Vladana Đorđevića, predsednika vlade od 1897. do 1900.
Vladan Đorđević je bio značajna figura u vreme vladavine Aleksandra Obrenovića, a pre toga i ministar prosvete i privrede. Bio je od onih ličnosti koje su težile da urade što više u oblastima za koje su bili zaduženi. Radio je na propagiranju oslobođanja Srbije i kao ministar i kao predsednik vlade. Između ostalog, osnovao je Crveni Krst Srbije, ali i Srpsko lekarsko društvo.
Đura Jakšić
Na slikama Đure Jakšića često su prikazivane scene revolucije, smrti, borbe… Bio je naročito zainteresovan za teme oslobođenja budući da je i sam, kao vojnik, učestvovao u bitkama na Drinskom ratištu. Na njegovim slikama, veoma često provejava proobrenovićevska orijentacija. To najbolje možete videti ako dođete u muzej i stanete pred njegove dve slike. To su Ubistvo Karađorđa – slika na kojoj Jakšić sasvim brutalno i hladnokrvno prikazuje svirep zločin, i desno od nje, slika Knez Mihailo na odru koja je blaga i odiše spokojem i dostojanstvom umirućeg kneza.
Đura Jakšić je bio tragična ličnost, opisan kao lutalica, buntovnik, revolucionar. Međutim, bio je i nesrećno zaljubljen pa je njegova najpoznatija slika verovatno čuvena – Devojka u plavom. U pitanju je mlada gospođica Mila Popović u koju je bio zaljubljen, ali nije mogao da je oženi.
Novak Radonić, sledeći iz plejade romantičara, vešto je naslikao portrete trgovca Dimitrija Saračevića i njegove supruge. Svi eksponati u muzeju su uglavnom pokloni, a najvećim delom su deo legata Mihajla Pupina, koji je otkupio slike i poklonio ih muzeju. O njemu će biti reči nekom drugom prilikom.
Stolica iz vremena dinastije Obrenović i portreti bračnog para Saračević
Počeci realizma
U drugoj polovini 19. veka krećemo se ka realističnijim, gotovo fotografski preciznim prikazima. U realizmu su slikani uglavnom mrtva priroda i portreti. Stevan Todorović je naslikao čudesne portrete Miše Anastasijevića, Ranka Alimpića i Pavla Šafarika. Pred vama je portet generala Ranka Alimpića, koji je učestvovao u srpsko-turskom ratu od 1876. do 1878. On je možda poznatiji po tome što je iz osvete zbog jedne neslane šale naredio vojnicima da na smrt prebiju Đuru Jakšića. Nesrećni slikar je od posledica batinanja preminuo par meseci kasnije.
Stevan Todorović, Ranko Alimpić, oko 1885. ulje na platnu, Narodni muzej, Beograd
Uz pomenutog Todorovića, važniji slikari s početka srpskog realizma 19. veka bili su Ljubomir Aleksandrović, inače učenik Konstantina Danila, zatim Miloš Tenković i Đorđe Milovanović koji je slikao mrtvu prirodu. Tenković je poznat po čuvenoj slici “Prodavačica cveća” a Aleksandrović po slici “Beračica grožđa”.
Akademski realizam
U narednoj prostoriji nailazimo na dela najznačajnih slikara realizma poput Paje Jovanovića, Uroša Predića, Vlaha Bukovca i Đorđa Krstića. O životu i slikama Paje Jovanovića pisaćemo u posebnom tekstu, nakon što posetimo muzej posvećen njegovom delu.
Uroš Predić
U slikama Uroša Predića veoma je bitan kult Svetog Save, ali i srpske tradicije. Ipak, veliki srpski prosvetitelj je dok blagosilja srpčad prikazan drugačije nego na freskama. Predić je slikao i društvene teme, poput prikaza života u Vojvodini. Na slici “Vesela braća”, slikar se malo ruga ljudima koji su pijani. Na sledećoj slici – Hercegovački begunci prikazani su događaji vezani za ustanak poznat kao Nevesinjska puška. Zanimljivost: kada je radio lica ljudi na slikama, obično bi u sliku “usađivao” lica ljudi koje je poznavao. Recimo, na slici Vredne ručice – nalazi se rođaka Uroša Predića koja je kasnije postala žena Stevana Mokranjca. Dođite u Muzej i saznajte još mnogo izuzetnih detalja!
Vlah Bukovac iz Cavtata došao je po pozivu kraljice Natalije i naslikao je njen portret. Na slici ona nije u kraljevskoj odeći, već je izabrala belu balsku haljinu. Želela je da tako bude prikazana – tamna pozadina i bela haljina čine da se njeno lice i aristokratski ten istaknu i da dođu do izražaja.
Vlah Bukovac, Portret kraljice Natalije
Na kraju, po ličnom afinitetu potpisnika ovih redova, prikazaćemo slike njegovog omiljenog slikara realizma – Đorđa Krstića. On je dobio zadatak od kralja Milana da putuje po južnoj Srbiji i da oslika način života, srpske manastire a to je i prikazano na njegovim naredniđ slikama (Gružanka).
Pad Stalaća i Utopljenica su uz čuvenu sliku Anatom, ubrajani u njegova najznačajnija dela. Đorđe Krstić je bio školovan slikar i kao Đura Jakšić školovao se u Minhenu. Međutim, Đura je često prekidao svoje školovanje iz različitih razloga i zbog nestalne prirode. Krstić je, sa druge strane, nailazio na nerazumevanje i osuđivanje zbog svog osobenog (profanog) manira u crkvenom slikarstvu. Slikar Steva Todorović je od velikog prijatelja postao njegov veliki protivnik i oponent. Njihov sukob je podigao veliku “prašinu” u javnosti i doveo do estetskog preispitavanja tadašnjeg umetničkog trenutka.
